DÖŞÜN XƏRÇƏNG OLMAYAN ŞİŞLƏRİ

Döşdə ələ bir kütlə gəlməsi sıx rast gəlinən bir haldır.Döş xərçəngi simptomu olması səbəbi ilə qadınlarda böyük qorxuya səbəb olar.Aybaşı dövrünün ikinci dövründə ortaya çıxan və aybaşı olmaq kiçilən və ya yox olan kütlələr böyük bir ehtimalla kista dediyimiz bir yaranmadır.Döşdə ələ gələn bütün kütlələrin mütləq araşdırılması lazımdır.

KİSTA

Döş kistası içi su dolu bir kisəcikdir.Döş bir ifrazat orqanı olması səbəbi ilə döşdə kista görülməsi olduqca sıxdır.Aybaşının ikinci yarısında böyümə göstərə bilər. Zaman zaman ağrıya səbəb ola bilər. Bəzən 3-5 sm diametrinə çata bilər. Kistanın çox böyüməsi (2.5 sm-dən böyük) nəticəsi ağrıya səbəb olursa şpris iynəsi ilə girilərək içindəki maye boşaldıla bilər. Kistanın quruluşu haqqında ən yaxşı məlumat verən diaqnoz üsulu döş ultrasonudur.

            Sadə kista

Kistanın çepəri düzdür. İçindəki maye homogen( nizamlı eyni quruluşda) quruluşdadır. Kütlənin damarlanmasında artım yoxdur. Sadə kista heç bir zaman xərçəngə çevrilməz: bu səbəblə izlənilməsinə ehtiyac yoxdur.

            Kompleks kist

Bəzən bir neçə kista bir araya gələrək üzüm salxımına bənzər bir görünüş əmələ gətirər: və ya bir kista içində fərqli küpələrə bölünmüş olaraq görülə bilər. Bu tip kista kompleks kista deyilir. Bu qrup kistanın 6 ay ara ilə bir neçə dəfə ultrason təqibi təklif edilir.

            Çəpərinde boşluğa çıxıntı olan kista

Basan kistanın divarından kista içinə doğru bir çıxıntı ola bilər (intramural protruzyon). Bu vəziyyətdə mütləq parça alınaraq xərçəng cəhətdən araşdırılması lazımdır.

           Sıx məzmunlu kista

Bəzən kista içindəki maye həddindən artıq dərəcədə sıx ola bilər. Bu vəziyyətdə içi maye dolumu yoxsa hüceyrə dolu solid kütləmi ayrımı edilə bilər. Bu səbəblə qısa aralıqla izlənilməsi təklif edilir.

           İç quruluşu nizamsız kista

Bəzən kistanın içinə qanama ola bilər və ya içində toxuma artıqları ola bilər. Bu ultrason görünüşündə homogen olmayan bir quruluş görünüşü verər. Bu kistlardan də araşdırılması və izlənilməsi lazımlı ola bilər.

Diaqnoz

Döşdə müəyyən olunan bir kütlənin iç quruluşu haqqında ən əhəmiyyətli məlumat kütlənin içinin maye ilə doludur (kist) yoxsa hüceyrə ilə dolu (solid)  olduğunun bilinməsidir. Bu məlumat ən yaxşı ultrason ilə əldə edilər. Döş kistlarının diaqnoz üsulu ultrasondur.  İç quruluşun yuxarıda ifadə edilən xüsusiyyətlərinə görə müalicə üsulu təyin olunar.

Döş ultrasonun edilə bilmədiyi vəziyyətlərdə bir şpris ucu ilə kütləyə girilərək içindəki quruluş şprisə çəkilməyə çalışılar. Əgər kista isə içindəki maye şprisə gəlir, əgər solid bir kütlə isə şprisə maye gəlməz.

Müalicə

Döşdə müəyyən olunan kistların böyük bir əksəriyyətinin müalicəyə ehtiyacı yoxdur. Əgər sadə bir kista isə əhəmiyyət verilməz, təqib belə lazım olmaya bilər. Kompleks kista və ya sıx məzmunlu kista isə 6 ay ara ilə 2-3 dəfə ultrason çəkilərək bir dəyişiklik olub olmadığı izlənilər.

Bəzən kista içindəki maye nizamsız və dənələr göstərər şəkildə isə şpris ilə girilərək kistanın mayesi boşaldılar. Şprislə çəkilən maye şübhəli isə patologiyaya göndərilərək içindəki hüceyrələr araşdırılar.

Əgər şprislə çəkilən maye qanlıdırsa mütləq patoloji araşdırma  Lazım olduğu vəziyyətlərdə kistanın bütünü cərrahı olaraq araşdırılmalıdır.

SOLİD KÜTLƏ

Döşdə ələ gələn kütlələrin bir qisiminin də içləri hüceyrə doludur. Bunlara solid kütlələr deyilir (içləri maye dolu olanlara da kista adını veririk).Döşdə müəyyən olunan xərçəng olmayan solid kütlələr iki təməl qrupa ayrılar. Xərçəng olmasa belə xərçəng riskinin artdığını göstərənlər və xərçəng olmayıb xərçəng riski artımı göstərməzlər. Burada ən əhəmiyyətli meyarların başında müəyyən olunan kütlənin atipik hüceyrə ehtiva edib ehtiva etməməsidir. Atipik hüceyrə ehtiva edən əmələ gəlmələrin döş xərçəngi riski ehtiva etməyənlərə görə daha çoxdur. Süd vəzləri və ya süd kanallarından qaynaqlanan kütlələrin mütləq atipik hüceyrə ehtiva edib ehtiva etməməsi qiymətləndirilməlidir.

Atipik hüceyrə demək hüceyrənin normal görünüşünün pozulmasıdır. Normal hüceyrənin xərçəng hüceyrəsinə çevrilmədən əvvəlki mərhələsidir. Atipik hüceyrə mütləq xərçəngə çevrilməz amma normal hüceyrəyə görə daha çox xərçəngə dönmə riski meydana gətirər. Xüsusilə bəzi klinik hallar ilə birlikdə olsa xərçəngə riski daha da artar. Məsələn atipik hiperplazi (normal görünüşdə olmayan hüceyrə artımı) olan və ailəsində 1. dərəcədə qohumunda döş xərçəngi olan qadınlarda məmə xərçəngi inkişaf risk  20% isə, ailəsində döş xərçəngi olmayan qadınlarda döş xərçəngi inkişaf riski  8%-dir.

Döşdə müəyyən olunan solid kütlələrdə atipik hüceyrə ehtiva edənlərin xərçəngi riskinin artımını göstərər. Bəzi solid kütlələr isə atipik hüceyrə ehtiva etməsə də yüngül döş xərçəngi risk artımı göstərərlər.

Fibroadenom

                Fibroadenom nədir?

Döşdə ən sıx rast gəlinən solid kütlələrin başında gəlir. Ümumiyyətlə gənc yaşlarda (15 – 35 yaşlarında) ortaya çıxar. Bəzən ölçüləri çox böyüyə bilər. İrəliləyən yaşlarda kiçilərək geriləyər

Döşdə kütlə ələ gəlməsi ilə özünü göstərər. Fibroadenom ağrı etməz. Çox nadir faktlarda ağrı şikayətləri bildirilər; xüsusilə aybaşı əvvəli dövrdə ağrıya səbəb ola bilər.

Fibroadenoma praktik olaraq döş xərçənginə çevrilməz olaraq qəbul edilir. (Ədəbiyyatda çox az sayda çevrildiyini göstərən nəşrlər vardır).

             Hansı ölçüyə qədər böyüyə bilər?

Ümumiyyətlə 1-2 sm ətrafındadır. Nadir olaraq 15 sm ölçüsünə qədər böyüyə bilər. Hormonal dəyişməyə  həssasdır, hamiləlik əsnasında böyümə göstərə bilər, menopauza girincə  kiçilərək geriləyə bilər

          Diaqnoz necə qoyular?

Ümumiyyətlə ələ bir kütlə gəlməsi şəklində özünü göstərər.Döş içində hərəkətli ağrısız bir kütlə şəklindədir.  Mamografide düz kənarlı bir opak meydana gəlmə görünüşü verər. Ultrason çəkilərək kütlənin məzmunu araşdırılar. Solid quruluşda(içi hüceyrə dolu)  bir əmələ gəlmədir.

Ultrason ilə kütlənin qanlanması qiymətləndirilər. Qanlanmasında artım varsa(hipervaskülarizasyon) böyüyəcəyi mənasını verər.

Qəti fikir ancaq kütlədən parça alınması ilə qoyular. Şübhəli vəziyyətlərdə və ya irəli yaşlarda müəyyən olunduğunda biyopsi edilməsi təklif edilməkdədir.

            Müalicə?

Fibroadenomun dərmanla müalicəsi yoxdur. Tək müalicəsi lazımlı vəziyyətlərdə əməliyyat ilə alınmasıdır. Ümumiyyətlə strukturca bir nizamsızlıq və ya şübhə xəbərdar edən bir tapıntı olmadıqca çıxardılmasına ehtiyac yoxdur.

Əgər şübhəli bir vəziyyət varsa (ətrafında gül kələm görünüşü verən nizamsızlıq, damarlanmada artım, iç strukturca görünüşündə nizamsızlıq olması(homogen olmama) kütlənin cərrahı olaraq çıxardılması təkliflə bilər və ya iynə ilə parça alına bilər.  Ətrafı nizamlı quruluşda isə və damarlanma artımı göstərmir isə 6 ay ara ilə 3-4 dəfə ultrason çəkilərək izlənilər. Əgər dəyişiklik göstərmir isə illik idarələrə keçilər.

Hamiləlik əsnasında böyümə göstərə bilər. Bu səbəblə hamiləliyin ilk aylarında mütləq ultrason ilə nəzarət edilər və hamiləlik boyunca izlənilər.

Filloid Şiş

Filloid şiş ümumiyyətlə müayinə və ya mamaografi çəkilişi əsnasında ortaya çıxar. Klinik olaraq fibroadenoma bənzər hallar verər. Ağrısız, sərhədləri nizamlı kütlələrdir. Fibroadenomadan fərqli çox sürətlə böyüməsidir. Qəti diaqnoz an ancaq cərrahı olaraq çıxardılması ilə qoyular. İynə ilə edilən biyopsi qəti diaqnoz üçün kafi olmaya bilər.

Filloid şiş öz içində ikiyə ayrılar.

Benign Filloid şiş (Yaxşı Xasiyyətli)

Fibroadenoma bənzər xüsusiyyətləri vardır Lakin klinik fərqi təkrar eyni yerdə təkrar etmə ehtimalı daha çoxdur. Bu səbəblə geniş çıxardılması təklif edilər.

  Malign Filloid şiş (Pis Xasiyyətli)

Malign Filloid şiş əməliyyat edilsə belə təkrar etmə ehtimalı çox çoxdur Bəzən təkrarlayaraq ağciyər toxumasına qədər irəliləyə bilər.  Bu səbəblə pis xasiyyətli deyilməkdədir. Bəzi vəziyyətlərdə başqa orqanlara da metastaz edə bilər. Geniş çıxardılması lazımdır. Bəzi vəziyyətlərdə bütün döşü almaq gərəkə bilər.

Fibrokistik Dəyişikliklər

Süd vəzlərində hüceyrələrin artımı ilə ortaya çıxar.Döş xərçəngi inkişaf riskində artım söz mövzusu deyil (mövzu ilə əlaqədar detallı məlumatlar bir başqa hissədə ələ alınmışdır)

Radial Skar

Radial skar da papillom kimi süd kanalı divarından əmələ gələr.Döş toxuması içində ətrafa yayılan uzadılmaları vardır. Əksəriyyətlə xərçəng deyil Mamografidə xərçəngə bənzərlik göstərə bilər; bu səbəblə cərrahı olaraq çıxardılaraq xərçəng ehtimalı ortadan qaldırılar. Edilən bir işdə döş xərçəngi riskinin artdığı göstərilmişdir. Bu səbəblə bu xəstələrin nizamlı izlənilməsi təklif edilir.

Yağ Nekrozu

Döşə istiqamətli bir zədə (vurma, çarpma) ortaya çıxar bir kütlə olaraq ələ gəlir. Erkən dövrdə ağrılı ola bilər ətrafında bənövşəyilik ola bilər.Gec dövrdə ağrı yoxdur.

Mamografi və ultrason ilə diaqnoz qoyular. Xərçəngə çevrilmə riski yoxdur. Bəzən özbaşına geriləyə bilər.

Vərəm

Bəzən döşdə müəyyən olunan kütlə vərəmə bağlı olaraq ortaya çıxa bilər. Vərəm müalicəsi tətbiq olunmalıdır.

DÖŞDƏ XƏRÇƏNG RİSKİNİN ARTIMINI GÖSTƏRƏN LAKİN XƏRÇƏNG OLMAYAN DƏYİŞİKLİKLƏR

Sklerozan Adenozis (Rr 1.5-2)

Süd vəzlərində hüceyrələrin artımı ilə ortaya çıxar.Döş xərçəngi inkişaf riskində yüngül artım söz mövzusudur

İntra Duktal Papilloma(Rr 1.5-2)

Süd kanalının döş başına yaxın qisimində süd kanalı divarından qaynaqlanan bir kütlədir. Çox yüngül də olsa döş xərçəngi riskində artım vardır. (RR 1.5-2)

Döş başından maye və ya qan gəlməsi kimi hallar ilə ortaya çıxar. Ümumiyyətlə 1-2 sm ölçülərindədir. Bəzən 4 sm ölçüyə qədər çata bilər.

Bəzən eyni kanal içində birdən çox çox sayda ola bilər. (papillamatozis).Döş başından uzaq məskunlaşmalı və birdən çox papilloma olması xərçəngi baxımından risk əmələ gətirər. Bu səbəblə mütləq mütəxəssis bir həkimə müraciət edilməlidir.

Yuxarıdakı cədvəl gənc yaşda (yetkinlik dövrü) ortaya çıxarsa juvenil papillomatozis adını alar. Yaxın təqib lazımdır.

Müalicə olaraq cərrahı olaraq çıxardılması təklif edilir.

Atipi Ehtiva edən əmələ gəlmələr( Atipik duktal hiperplazi, atipik lobular hiperplazi)

Döşdə müəyyən olunan bəzi kütlələrdən və ya əmələ gəlilməyindən alınan biyopsi nəticəsində atipi hüceyrə çoxalması müəyyən oluna bilər. Bu dəyişikliyin olduğu əmələ gəlmələrdə döş xərçəngi riskində artım vardı. (RR 4-5). Bu artım əgər ailəsi yaxınlarında döş xərçəngi olan kəslərdə müəyyən olunsa bu kəslərdə döş xərçəngi inkişaf riski daha da artar. Bu kəslərin yaxından izlənilməsi lazımdır. Bunu bir örnəklə açıqlamaq lazım olsa; ailəsində döş xərçəngi olan kəslərdə atipik hüceyrə çoxalması müəyyən olunsa bu kəslərdə döş xərçəngi inkişaf riski  20% olaraq bildirilmişdir. Atipik hüceyrə artımı ailə yaxınlarında döş xərçəngi müəyyən olunmamış kəslərdə müəyyən olunmuşsa bu qrupda döş xərçəngi inkişaf riski  8% olaraq bildirilmişdir.